Zo wijs! Ik ben een tekst met ettelijke honderden bronnen en voetnoten en tabellen en allerlei aan het verwerken.

Ik had even overwogen om het in iets meer geëigend te doen—LaTeX sprung to mind—maar uiteindelijk toch maar gekozen voor MS Word (2003 en 2007), en EndNote X2 voor de bibliografie. Stijf tevreden van, tot nog toe.

Een voorproef-copypaste van een paar paragrafen:

Pattison laisse le mot à la rime des vv.43 et 45 en blanc, car, écrit-il, “Ms. M which has so often given the correct reading bears esterinha, esterinh, but if these words are correct, their use here is unique and there is no way of ascertaining their meaning”[1]. Il est vrai que nous n’avons pas pu retrouver ces formes chez d’autres troubadours. Toutefois, chez Aymé Vayssier on a le verbe s’estelinga, s’esteringla ‘s’enfoncer une écharde’, ainsi que les substantifs correspondants estelingado, esteringlado, esteringlal ‘écharde’[2]. Wartburg présente, sous l’étymon *tarĭnca, des formes analogues ou identiques, non seulement pour la langue de l’Aveyron, mais aussi dans divers dialectes méridionaux: “Toulouse estaringlo, Cahors estorlénco, Tarn, castr. estarenglo, Aveyron estelingo, estarinco, esteringlo, estringlo, estelonclo, estarenglo, blim. esterlinquo (…) périg. estrinclo…”[3]

Toutes ces formes sont assez proches de celles que nous fournit le manuscrit M et, qui plus est, du point de vue du sens, elles ne présentent aucun problème: le poète sait que sa Dame ne se moque pas de lui (v.39, mas ja sos cors no frezilha), car le destin (sors) lui a garanti cet amour (v.40); il en est fort heureux (mos cors sailh fort e grim), ), mais il en pleure davantage encore, car [ce même destin] blesse sa joie (litt. ‘pique une écharde dans…’) qui est donc de courte durée (vv.43-44) et soumise à Douleur (vv.44-45); or, ce fait lui est également une blessure (litt.’une blessure causée par une écharde’).

Seulement, et c’est là une difficulté de taille, les formes citées ci-dessus ne présentent aucune mouillure en syllabe terminale. A ce propos, il est même signalé dans Wartburg que dans la forme esteringlo (qui serait la plus proche de celles que nous avons dans M) “das l in die letzte silbe verwiesen (ist)”[4]. En effet, que l’on parte d’une forme en -incula, ou d’une forme contaminée par le synonyme latin astella, ce qui explique la syllabe initiale en es-, la gutturale se conserve[5] et nous ne voyons pas comment justifier la mouillure d’esterinh(a). La seule façon d’obtenir cette mouillure, serait de partir d’un diminutif de *(es)tarĭnca: *(es)tarĭncula [6]qui peut passer à *(es)taricula[7] qui donne dès lors, tout régulièrement: *esteric’la > esterilha[8].

---

[1] Pattison, 1952, p. 75; voir aussi Levy, 1894, III, pp. 319-320.

[2] Vayssier, 1971, p. 240.

[3] Wartburg, 1928sv., III, p. 121.

[4] ibid.

[5] Le groupe C’L postconsonantique demeure intact (voir Pellegrini, 1965, p. 132).

[6] Même si Wartburg (op.cit.) semble mettre en doute la possibilité d’un tel diminutif, l’apparition d’une forme calabraise taruonculu plaide en la faveur de son existence (voir Battisti & Alessio, 1968, V, pp. 3722, s.v.tarinco).

[7] Comme ranunculum passe à *ranuclum (voir Adams, 1913, p. 76).

[8] Pour la mouillure, voir Anglade, 1921, p. 167; le passage de a à e ne doit pas nous étonner: le a protonique initial ou en syllabe initiale en contact avec r peut passer à e (araneam donne aranha et aussi eranha). Sans doute, dans ce cas-ci il y a le préfixe -es. Ceci n’influe toutefois pas l’évolution du a: strangulare donne estrangolar et estrengolar (voir Anglade, 1921, pp. 95-96: a devant n évolue comme a devant r).

…en daar hoort dan een bibliografie bij:

Adams, Edward Larrabee (1913). Word-formation in Provençal. New York: Macmillan.

Anglade, Joseph (1921). Grammaire de l’ancien provençal ou ancienne langue d’oc. Phonétique et morphologie. Paris: C. Klincksieck.

Battisti, Carlo, & Alessio, Giovanni (1968). Dizionario etimologico italiano. Florence: G. Barbèra.

Levy, Emil (1894). Provenzalisches Supplement-Wörterbuch, Berichtigungen und Ergänzungen zu Raynouards “Lexique roman”. Leipzig: O. R. Reisland.

Pattison, Walter T. (1952). The Life and Works of the Troubadour Raimbaut d’Orange. Minneapolis: The University of Minnesota Press.

Pellegrini, Giambattista (1965). Appunti di grammatica storica del provenzale. Pisa: Libr. Goliardica.

Vayssier, Aimé (1971). Dictionnaire patois-français du département de l’Aveyron. Genève: Slatkine Reprints. (Réimpr. de l’éd. de Rodez, 1879)

Wartburg, Walther von (1928sv.). Französisches etymologisches Wörterbuch, eine Darstellung des galloromanischen Sprachschatzes. [Lieux divers]: [éd. divers].

Ik zou nog eens moeten kijken welke citeerstijl het precies moet zijn — nu is het een licht gewijzigde APA — maar aanpassen is een minuscule moeite, met die EndNote. Dan worden alle voetnoten en alle manieren van bronvermeldingen allemaal tegelijk aangepast.

EndNote houdt de bibliografie bij in een eigen programma, waarmee meteen ook kan gezocht worden in vele honderden on-line bibliotheken — in mijn geval heb ik het meeste baat bij de Bibliothèque Nationale de France en de Biblioteca Apostolica Vaticana. Een referentie kan in Word geplaatst worden door op een knop in het aparte programma te duwen, of via een knop in een knoppenbalk in Word, of, veel eenvoudiger, door de referentie in te typen via een code.

Dan geef ik bijvoorbeeld {Pillet, 1933 @ 246-247} in. Dat wordt dan met zo’n smart tag herkend als een bronvermelding, en automatisch omgezet (on the fly als ik het wil), naar de juiste manier van citeren, in dit geval “Pillet & Carstens, 1933, pp. 246-247”, én naar een entry in de bibliografie met ook de juiste vorm, in dit geval “Pillet, A., & Carstens, H. (1933). Bibliographie der Troubadours. New York: Burt Franklin”. Een groot gemak, en ik kan me alleen maar inbeelden wat voor een soep dat moet geweest zijn toen er nog geen internet was. En al helemaal wat voor soep toen er nog geen tekstverwerkers waren. Zo’n manuscript van tegen de duizend bladzijden op een typmachine… brr.

Maar goed. Ik ben aan het OCR’en en aan het omzetten naar Word. Wijs werk, in ieder geval. Het heeft veel gemeen met beeldrestauratie, in die zin dat er eigenlijk niet echt veel nadenken bij te pas komt, maar wel veel aandacht voor detail én dat er tegelijk een groter beeld in het achterhoofd moet gehouden worden.

En dat men er een tijd mee bezig blijft, en dat men toch wel redelijk wat opsteekt over het onderwerp.