Zelie moet boeken lezen voor school. Logisch, uiteraard.

Ze had De Pest gekozen, van Albert Camus. Ja, blijkbaar mag ze ook zomaar vertaalde boeken lezen. The mind boggles.

Afijn, beter een goed vertaald boek dan een slecht onvertaald boek, zeker?

Ik denk dat vertalen vaak moeilijker is dan gewoon schrijven, en dat het absoluut mogelijk is dat een vertaling beter is dan het origineel. Dat het soms wel eens gebeurt dat een vertaling even goed is als het origineel, maar dat er altijd het risico is dat een vertaling niet zo goed is als het origineel. En dat er sommige boeken gewoon onvertaalbaar zijn.

Zonder kijken heb ik geen idee in welke van de drie gevallen Zelie’s Camus valt, maar ik heb er geen goed oog in.

In het begin pleegt Camus een citaat van Defoe. In het Frans geeft het dit:

Il est aussi raisonnable de représenter une espèce d’emprisonnement par une autre que de représenter n’importe quelle chose qui existe réellement par quelque chose qui n’existe pas.

Het origineel in het Engels is:

‘Tis as reasonable to represent one kind of Imprisonment by another, as it is to represent any Thing that really exists, by that which exists not.

De Nederlandstalige vertaalder maakte er dit van:

De ene soort gevangenisstraf uitbeelden via de andere is even redelijk als iets bestaands uitbeelden door iets wat niet bestaat.

Ik snap wel dat de vertaler ongeveer evenveel woorden wou gebruiken als het origineel, maar ‘Imprisonment’ en ‘emprisonnement’ zou ik echt niet vertalen als ‘gevangenisstraf’. Zelfs als ik niet zou weten dat het uit Robinson Crusoe kwam, zou ik eerder denken dat het om het even welke vorm van vrijheidsberoving zou kunnen zijn. ‘Gevangenschap’, misschien, maar toch niet het categorieke ‘gevangenisstraf’, met al zijn connotaties van ‘om een welbepaalde reden gegeven, door een rechtbank of zoiets’?

En ‘uitbeelden via’? Ik ben geen vertaler en ik zou niet weten hoe het beter te doen, maar het voelt verkeerd aan.

Ik had, zonder context, eerst de indruk dat het citaat wou zeggen

één soort gevangenisstraf vergelijken met een andere (bvb. eenzame opsluiting vergelijken met een enkelband) is even zinloos als iets dat bestaat vergelijken met iets dat niet bestaat

…maar als ik de context lees bij Defoe, dan wordt het wat ingewikkelder.

In de inleiding op het derde deel van Robinson Crusoe schrijft Crusoe zogezegd zelf, en gaat hij meteen helemaal meta: “ik heb gehoord dat kwatongen beweren dat de eerste twee boeken uitgevonden vertelsels zijn”, schrijft hij. Waarna hij ons verzekert dat het allemaal echt gebeurd is, ’t is te zeggen, het is weliswaar een allegorie, maar het is ook echt gebeurd.

Net zoals Don Quichote volgens Crusoe (Defoe) gebaseerd was op de hertog van Medina-Sidona, is het leven van Crusoe gebaseerd op een echt leven. En misschien spelen sommige dingen in het verhaal zich ver van Engeland af op een andere plaats dan een eenzaam eiland, maar net Crusoe gevangen zat op het onbewoond eiland, zat de échte persoon achter het verhaal gevangen.

En, zegt Crusoe, het is even redelijk, ’t is te zeggen, “helemaal toegelaten” om één soort gevangenschap voor te stellen door een andere (op een onbewoond eiland zitten), net zoals het geoorloofd is om iets echt, voor te stellen door iets fictief.

Maar is dat wel zo? De inleiding is geschreven door een fictief personage om te zeggen dat hijzelf misschien wel fictief is, maar ook niet.

Schrijft Camus dus, helemaal in het begin van zijn boek in dikke vette letters: “hola gasten, ik schrijf hier wel over de pest, maar ‘de pest’ is niet noodzakelijk Yersinia pestis“, oftewel: “Pas op, het is een allegorie!”?

Of schrijft hij net het omgekeerde?

Ik vermoed dat ik het boek moet lezen om te weten wat het precies is.