Jeroen Wijnendaele
Ertsberg, 2024
320 blz.

Ik het al meer dan veel gezegd: als ik niet had gedaan wat ik gedaan heb, zou ik mij eigenlijk het liefst beziggehouden hebben met de periode die ze in mijn tijd nog de Donkere Middeleeuwen noemden.

De gedacht dat de wereld fundamenteel aan het veranderen is, en hoe de mensen dat toen meegemaakt hebben en proberen te kijken door het waas van tientallen generaties mythevorming en verloren gegane bronnen, ik denk niet dat er iets fijner is.

Met geschiedenis is het al zo lang als ik weet zo dat dingen die soms eeuwen “zeker” waren, eigenlijk helemaal niet zo zeker blijken te zijn. Het einde van het (West-)Romeinse Rijk is omdat ze stomgaweg alsmaar meer van de grensverdediging aan de barbaren gaven. Er waren enorme volksverhuizingen, met Goten die om de één of andere reden Ostrogoten en Visigoten werden en allemaal proper hun pijltjes volgden heel Europa door:

Dit boek gaat over de periode waar het centrale gezag van het Romeinse Rijk in West-Europa in horten en stoten verdween en vervangen werd door een hele resem nieuwe machthebbers. Die zichzelf nog veel langer dan men zou denken als een onderdeel van Rome zagen:

Ook al was Gundobad een Bourgondische vorst, hij was ook kortstondig magister militum praesentales hofmaarschalk’) van het West- Romeinse leger geweest in Italië. Gundobads vader had een gelijkaardige Gallische titel gedragen in de jaren 460, geschonken door het West- Romeinse hof. Maar zelfs na de moord op de laatste West- Romeinse keizer in 480, zou Gundobad zijn rang als keizerlijk veldheer blijven bewaren in naam van de Oost- Romeinse keizer. 326 Tijdens zijn heerschappij vaardigde hij een compendium wetteksten uit waarin zijn domein niet als een koninkrijk werd geklasseerd maar een keizerlijke regio waarin hij zowel Romeinen als Bourgondiërs als ‘zijn volk’ beschouwde. Ook al waren er geen West- Romeinse keizers meer, in Gundobads geest was hij nog steeds een onderdaan van het keizerrijk. Een onderdaan die rechtstreeks correspondeerde met de keizer in Constantinopel.

En ook:

De periode van ruwweg 480-527, van de moord op de laatste West- Romeinse keizer tot de troonsbestijging van Justinianus als Oost- Romeinse keizer, kan voor het voormalige keizerlijke Westen beschreven worden als een ‘gemenebest’. Het West- Romeins keizerschap was verdwenen, maar het keizerrijk niet. Ook al waren de diverse vorsten van pakweg Vandalen in Afrika, Goten in Italië, of Bourgondiërs in Gallië de facto autonome heersers van de gebieden onder hun controle, allen erkenden ze de keizer in Constantinopel als staatshoofd. Geen van hen zag zichzelf als koning van een soeverein grondgebied. Niets illustreert dit beter dan hun muntslag, waarbij elke vorst munten liet slaan in naam van de Romeinse keizer in het Oosten met diens beeldenaar. Maar formeel was het West- Romeinse keizerschap nooit afgeschaft.

En zelfs als er dan dingen helemaal onherroepelijk lijken in te storten, is dat ook niet noodzakelijk zo zwartwit:

Wat lange tijd ouderwets geïnterpreteerd werd als de ondergang van het laatste keizerlijke bastion in Gallië, kwam eigenlijk neer op de hereniging van verschillende facties binnen het Gallo- Romeinse leger en Childeriks gemeenschap onder leiding van diens zoon. De fusie die hieruit voortvloeide was de motor die Frankische expansie voortdreef.

Het was absoluut geen zekerheid dat het zo zou verlopen, maar Clovis is er op één generatie in geslaagd om land te veroveren van aan Pyreneeën tot aan de Noordzee — toen nog geen Frankrijk, maar wel een rijk bij elkaar veroverd door een Frank.

Jeroen Wijnendaele schrijft over dat proces een non-fictie historisch boek zoals ik ze graag lees: géén nonsens in de zin van “en dan zei Clovis X” of “Attila De Hun deed toen Y”, maar wel duidelijk zeggen wat de bronnen zeggen, hoe betrouwbaar die zijn, wat redelijke veronderstellingen zijn, wat we niet weten, en ook en vooral: overal voetnoten bij. Helder, nooit saai, en net genoeg droge humor, zoals bijvoorbeeld deze:

Chloderik begroef zijn handen in de muntstukken en de gezanten hun bijl in zijn schedel.

En op het einde van het boek, hoofdstuk per hoofdstuk, de bronnen en waar meer te vinden. Fijn en aangeraden.