Aanrader: Roma Basta!, de documentaire reeks van Luk Dewulf die op AVS uitgezonden werd in de week van 18 september. Hij haalde er woensdag de Interculturele Persprijs 2010 mee, een prijs die het Minderhedenforum uitreikt aan journalisten die de multiculturele samenleving op een indringende manier in de kijker zetten.

(deel één hierboven, zie ook deel twee, drie, vier, vijf)

(zie ook artikel op Gentblogt)

De jury prees de inzet en het lef van Dewulf. Katleen De Ridder: “Met deze actuele reportages over de Roma levert Dewulf een reeks gedocumenteerde en toegankelijke portretten af.” Dewulf haalde het in zijn categorie van een Panorama-reportage en nog van het Radio 1-programma Peeters en Pichal.

Eta woont drie jaar in België. Ze heeft werk en zou het niet anders willen. Haar kinderen gaan naar school, en ze doen het allemaal uitstekend.

Irena is ook sinds drie jaar in België, maar dan illegaal niet illegaal wegens EU-burger, maar zeker in minder goede omstandigheden dan Eta. Ze woont in een kraakpand in de Brugse Poort met haar dertien kinderen in de miserie, maar het is hier toch nog beter dan waar ze vandaan komt: hier is het tenminste niet nodig om in de vuilbakken naar voedsel te zoeken voor uw kinderen.

Luk Dewulf spreekt met de mensen in Gent en trekt ook naar Slovakije. Daar kwam tussen 1998 en 2001 uit Košice een tweede grote migratiegolf van Roma naar Gent vandaan: ze worden er in een ghetto van afbrokkelende appartementsgebouwen gestoken, in een soort vicieuze cirkel van discriminatie-geen werk-geen geld.

Ze krijgen er bijvoorbeeld maar twee uur per dag water. De burgemeester van Košice, toch de tweede grootste stad van Slovakije, steekt het erop dat de Roma zich weigeren aan te passen, dat ze zelf hun appartementen verwaarlozen, en weigeren hun rekeningen te betalen. En vandaar dat hun water afgesloten wordt.

De burgemeester van Košice ziet natuurlijk ook wel dat er problemen zijn: hij constateert dat ze eigenlijk verkeerd bezig zijn, dat ze allerlei maatregelen uitvaardigen en dan twee jaar later pas beseffen dat het niets uithaalt. En de bron van veel van de problemen is dat ze sinds het einde van het communisme constitutioneel gediscrimineerd worden: “als ik blank was, zou ik wel een job vinden,” zegt ene Peter.

Tom Balthazar, schepen van Wonen in Gent, wil duidelijk maken dat het niet zo is dat iedereen zomaar geld krijgt in Gent. Er zijn voorwaarden aan gekoppeld, en zeker wat de kinderen betreft: die moeten bijvoorbeeld echt wel regelmatig naar school gaan. En wat hem betreft, zou de overheid in de Landen Van Herkomst veel meer moeten (proberen) doen aan bijvoorbeeld die discriminatie: hij zou er geen probleem van maken om allerlei Europese steun ook te koppelen aan kansen- en discriminatiebeleid.

De Europese Unie probeert landen wel te begeleiden bij het kansen geven: Dewulf bezoekt ook een gemeenschapscentrum in Slovakije dat nu betaald wordt door de EU, en dat geleidelijk overgenomen zou moeten worden door de lokale overheden. Helaas: de burgemeester van het dorp kan geen twee van de zes mensen van dat centrum betalen, en dus zullen voord de EU de regels niet meer in orde zijn, en dus dreigt de EU alle steun weg te halen.

De reportage werd uitgezonden in september. Voor zover ik weet, is het buurthuis op 1 oktober gesloten. Ik leerde er ondertussen ook dat er begot Roma zijn die na eeuwen in de Balkan leven enkel Romani spreken en pakweg geen Slovaaks, en dat die dus zelfs geen doktersbriefje kunnen lezen: er zitten in dat ene dorp nu dus misschien ook een hele resem Roma die in de administratieve problemen dreigen te raken.

Het zijn erge zaken.

Voor families als die van Eta ziet het er goed uit. Zij werden naar België geholpen door Freddy De Braeckeleir, die het op een bijzonder correcte manier doet. Hij liet de familie gespreid over tien jaar overkomen, zorgde ervoor dat ze om te beginnen een huis hadden om in te wonen, verplichtte ze allemaal Nederlands te leren, een job te hebben (er zijn elke dag duizenden jobs te vinden) en een eigen huis te zoeken. Dan komt het wél in orde, natuurlijk.

En dan is het echt wel heel goed wonen in Gent. Stefan en Denisa zaten in Gent, spraken Nederlands en zo, maar zijn toch naar Slovakije teruggekeerd. En daar zaten ze meteen weer in de problemen. Geen werk te vinden, geen uitkering te krijgen, en hopla: vijf maanden zwanger en als het goed gaat, eten ze drie keer per week. Het interview werd opgenomen in augustus, en in september zaten ze weer in Gent. Is dat te begrijpen? Natuurlijk is dat te begrijpen.

Een fijne reportage. Eén detail: ik miste misschien een kritische noot. Ik heb alleen sympathieke mensen gezien. Ik had ook graag de slechteriken gezien, de profiteurs, de (Turkse of andere) koppelbazen, de mensen die het systeem uitmelken, de reden waarom ze blijkbaar in Košice liever hun vuilnis uit de venster gooien dan in de vuilbak, zelfs al is er twee keer per week een vuilnisophaling.

Een compleet genuanceerd betoog is natuurlijk niet mogelijk in vijf reportages van vijf minuten, en ik ben alvast blij dat Roma Basta! er is om naast de bijna uniform negatieve protretten van de Roma te plaatsen in andere documentaires.