Er zijn geen zekerheden meer! Ze pakken ons alles af, de wetenschap!

Handen omhoog wie géén fantastische herinneringen heeft aan die prachtige Duitse hangkaarten vroeger in de klas, van Entwickelung des Römischen Reiches en Vergrößerung des Frankenreichs von 481-814, en meest boeiend van al de kaart van de Völkerwanderung, met allerlei pijlen die vertrokken uit het diepste van de steppen van Centraal-Azië, op de voet gezeten door de Hunnen, en dan in grote troepenbewegingen over honderden jaren heen Europa overspoelden, soms opsplitsend, soms weer tesamen komend, Ostrogoten, Wisigoten, Vandalen, Longobarden, Sueven, Franken en anderen, voorbij het Iberisch schiereiland en tot in Carthago.

Met horden wildemannen die nauwelijks worden tegengehouden door de Romeinse limes, en die ze dan uiteindelijk in golven overspoelen en Rome ten gronde richten:

Wel, blijkbaar: niets van dat alles. Er is geen echt spoor van massale volksverhuizingen, en ze hebben ons allemaal blaaskes wijsgemaakt. Kort door de bocht: vanaf de renaissance was het de gewoonte om de barbaren de schuld te geven van het ondergaan van het West-Romeinse Rijk, en waren de barbaren de slechteriken. En dan kwam de negentiende eeuw en was iedereen plots nationalistisch, en was het helemaal in om de oorsprong van de Europese natiestaten te zoeken in de volksstammen van lang geleden.

Terwijl die grote volksstammen eigenlijk helemaal geen coherente gehelen waren, maar eerder losse verbanden van mensen die sterke leiders volgden en nu eens ‘Hunnen’ waren omdat de baas een Hun was, en dan eens ‘Gothisch’ omdat het goed stond om Gotisch te zijn, en dan weer ‘Franken’ of ‘Alemannen’ omdat ze met een grote groep samen onder een nieuwe leider optraden.

Zeker dat er identiteiten en talen en culturen achter die namen zaten, maar blijkbaar dus meer zo’n beetje hetzelfde scenario als bij het ontstaan van het Frans: kip-en-eigewijs eerst de kip (de groepering) en dan pas het ei (de identiteit). Stapsgewijze ethnogenese, waarbij de politieke en ideologische constructie zeer zwaar primeert op het genetische of genealogische.

Een (zeer) summier overzicht van de paar eeuwen rond 476, dat kort maar duidelijk doet aanvoelen hoe complex de situatie was, en hoe onmogelijk het is om in het algemeen te spreken van barbaarse invallen — wegens alsdat de Romeinen en de ‘barbaren’ meer mét elkaar dan tegen elkaar werkten, en het op den duur zeer moeilijk was nog te weten wie een zuivere Romein was en wie niet.

Fijn boekje om eens een avond te lezen.

(Ik geef trouwens met enige schaamte toe dat ik dit enkel bij de hand genomen heb omdat er één van de auteurs Dumézil was, en ik dacht dat het Georges Dumézil was. Bleek dat het Bruno Dumézil was, een verre neef. Ah well.)

[van op Boeggn]