Zoho: ik had Jonathan Strange & Mr. Norrell gelezen, opgemerkt dat ik het bijna ongelooflijk vond dat het een debuut was, en daarop zei Gerrit dat hij HHhH ook een sterk debuut vond.

Meer dan dat heb ik niet nodig, en met dank aan de geneugten van het digitaal kopen: naar de winkel gegaan, klikety-klik, hopla, instant gratification.

Gerrit had geen ongelijk. Ik vind het niet ongelooflijk dat het een debuut is — het leest fris en onbevangen, tegelijkertijd pretentieloos en op een charmante manier net wel heel pretentieus — maar ik heb er zeer van genoten.

HHhH staat voor Himmlers Hirn heißt Heydrich: het brein van Himmler is Heydrich. Heydrich is een bepaald akelig mens, die het schopte tot baas van het SS-Reichssicherheitshauptamt (waar onder meer ook de Gestapo onder viel), die de Kristallnacht organiseerde en achter de Nacht van de Lange Messen zat, die verantwoordelijk was voor de Einsatzgruppen (SS-doodseskaders, hoezee), die de Wannseeconferentie voorzat (die van de Endlösung), en die op het einde de baas was Bohemen-Moravië.

Daar pleegden Tsjechoslovaakse spionnen een aanslag op hem, en hij stierf kort erop aan een ontsteking.

Laurent Binet schrijft het verhaal van de aanslag op Heydrich. En terwijl hij dat verhaal schrijft, schrijft hij het het verhaal van het schrijven van het verhaal van de aanslag op Heydrich. Ja, het soort postmoderne nonsens en zelfbewuste dinges waar ik normaal gezien al op voorhand zenuwstuipen van krijg.

Maar het is, zoals ik zei, zó charmant en eenvoudig gebracht, dat ik er helemaal voor val. Serieus, neem nu een opmerking als deze, nadat hij het had over Emanuel Moravec en de sluiting van de scholen en universiteiten ten voordele van sportkampen:

Ce discours m’inspire trois remarques :

1. En Tchéquie comme ailleurs, l’honneur de l’Education nationale n’est jamais aussi mal défendu que par son ministre. Antinazi virulent à l’origine, Emanuel Moravec est devenu après Munich le collabo le plus actif du gouvernement tchèque nommé par Heydrich, et l’interlocuteur privilégié des Allemands, bien davantage qu’Emil Hácha, le vieux président gâteux. Les livres d’histoire locale ont pris l’habitude de le désigner sous le terme de « Quisling tchèque », du nom de ce fameux collaborateur norvégien, Vidkun Quisling, dont le patronyme, par antonomase, signifie désormais « collabo » dans la majorité des langues européennes.
2. L’honneur de l’Education nationale est bel et bien défendu par les profs qui, quoi qu’on puisse en penser par ailleurs, ont vocation à être des éléments subversifs, et méritent qu’on leur rende hommage pour cela.
3. Le sport, c’est quand même une belle saloperie fasciste.

Right on.

Ik heb er geen enkel idee van in hoeverre het auteur-personage een pose is. Is hij écht zo anachronistisch Tsjechoslovaaks nationalistisch/nostalgisch? Als hij karikaturen neerzet (Himmler, pakweg), is dat omdat hij niet beter kan of omdat hij niet anders wil? Is het allemaal écht, zijn ‘sociaal incapabele Michiel’-schtick, of doet hij maar alsof? Ik had er tijdens het lezen vragen over, maar het stoorde me niet genoeg om me tegen te steken.

Binet schrijft hoe hij jaren en jaren aan een stuk obsessief alle mogelijke documentatie heeft verzameld, hoe hij twijfelt aan de manier waarop hij het verhaal moet schrijven, hoe hij wanhoopt dat het hem niet zal lukken, wat hij aan het doen is, bijna hoofdstuk per hoofdstuk en soms paragraaf per paragraaf:

Cette scène n’est pas forcément très utile, et en plus je l’ai pratiquement inventée, je ne crois pas que je vais la garder.

Het klinkt meer gekunsteld dan het is: de stem van de auteur evolueert mee met het boek. Ik heb de indruk dat het in het begin meer gaat over details en methodologie, dat het daarna naar kritiek van andere schrijvers en zelftwijfel overgaat, tot hij ergens voorbij de helft ‘beseft’ wat hij aan het doen is:

Je crois que je commence à comprendre : je suis en train d’écrire un infra roman.

…en dat hij op het einde in dialoog gaat met zijn personages, ze aanmoedigt, bijna van plaats met hen verwisselt en finaal uit de weg gaat en het verhaal zelf laat gebeuren.

Spannend en ontroerend ook, zelfs al weten we van het begin hoe het zal eindigen. En verrekt ingenieus: er moet een hele stapel informatie in ons hoofd geduwd worden, van interne Tsjechoslovaakse politiek over appeasement, de structuur van Nazi-Duitsland, het verloop van de oorlog, tot de structuur van spionage- en verzetsnetwerken en de levens van uiteindelijk bijna-onbekende partisanen.

Dat die hele infodump mét zijn metaverhaal helder en bijzonder aangenaam leesbaar blijft, is meer dan een verdienste.

Aangeraden!

[van op Boeggn]