“A tale of philosophy, art, and the struggle for excellence in all things”, zegt de boekomslag, en dat is precies wat het is.
Wat een onnoemelijk raar boek.
Athene — de godin Pallas Athene — beslist een experiment te doen: ze wil kijken of de ideale stad van Plato in het echt zou kunnen werken. Ze neemt een hele stapel robots uit onze toekomst, zet ze op Santorini en laat ze een stad bouwen naar het model van Plato.
Dan neemt ze een paar honderd mensen van over de hele wereldgeschiedenis en plaatst ze in haar stad als “Meesters”. Voorwaarden: ze moeten uiteraard Plato gelezen hebben en begrepen hebben (en dus vloeiend Grieks spreken), en ze moeten ooit wel eens gehoopt hebben (en gebeden) dat Athene ze naar de ideale stad van Plato zou vervoeren. Een hele reeks van wie ze kiest zijn “echte” mensen, onder meer Ficino, die Plato naar het Latijn vertaalde, Pico della Mirandola, Lucrezia Borgia, Crito, Boethius, Plotinus, Cicero. Daarnaast een aantal fictieve personages waaronder Ethel, een negentiende-eeuwse jonge vrouw, en Li Xi uit onze toekomst, (denk ik) de laatste filosoof die Plato in vloeiend Grieks las. Al wie nog geen Grieks/Latijnse naam kreeg, krijgt die: Ethel wordt Maia, Li Xi wordt Lisyas, Pico della Mirandola wordt Ikaros.
De laatste stap is het “recept” van Plato volgen: de stad bevolken met kinderen van tien jaar. Okay, Plato had gezegd een bestaande stad te nemen en al wie ouder dan tien was weg te jagen, maar dat is praktisch niet haalbaar. Het hele experiment wordt niet alleen op Santorini gezet, maar op Santorini vóór de grote vulkaanuitbarsting, zodat er geen sporen van zullen overblijven in de geschiedenis.
De kinderen worden gekocht op slavenmarkten overal in de griekssprekende wereldgeschiedenis, meteen vrijgelaten en ingedeeld in groepen. Ze leven samen, krijgen samen les van de Meesters, doen samen sport, er is geen onderscheid tussen rang of stand of achtergrond of geslacht.
⁂
Tegelijkertijd met Athene’s idee van het experiment, heeft Apollo ook een idee. Hij was Daphne aan het achtervolgen, en dan plots was ze een boom. Hij begrijpt niet waarom: waarom zou ze liever een boom worden dan seks te hebben met Apollo? Haar kind zou een held kunnen worden, of zelfs een god, en ’t is niet alsof ze een gelofte van kuisheid of maagdelijkheid had afgelegd of zo. En hij had toch gekozen voor haar?
Ja, maar zij had niet gekozen voor hem, legt Athene hem uit. Het duurt even, maar hij begrijpt het wel. Ergens. Maar niet visceraal. En vandaar zijn idee: hij zou even sterfelijk willen zijn. Waarbij “even” betekent: een mensenleven lang. Zijn goddelijke krachten afleggen, geboren worden, een heel leven leven, dood gaan, en dan weer god worden. Om dingen te leren die hij niet kan leren als onsterfelijke god. Hij weet alleen niet goed waar en wanneer: liefst ergens warm, met fijne kunst en zo.
…waarop Athene voorstelt om zijn experiment in haar experiment uit te voeren: als hij geboren wordt als sterfelijke mens (wel met al zijn herinneringen), zou hij een tiental jaar kunnen leven in een familie, en dan verkocht worden als slaaf, waarna Athene hem zou kopen hij als één van die tienjarige kinderen in haar stad zou kunnen terechtkomen, en daar dan een mensenleven spenderen.
Zo gezegd, zo gedaan. Apollo komt in de stad terecht, samen met nog meer dan tienduizend (!) kinderen. Ze krijgen allemaal een nieuwe naam. Apollo wordt Pythias en niemand weet dat hij Apollo is. Behalve hem volgen we ook onder meer Lucia, een briljant tienjarig Egyptisch meisje van ergens in de middeleeuwen. Zij krijgt de naam Simmea en bloeit helemaal open.
⁂
Ik kan mij niet herinneren dat ik in recente decennia een boek gelezen heb zoals dit.
Hierboven staat de premisse, en de rest van het boek is bijna letterlijk allemaal discussie. Na een paar jaar brengt Athene Sokrates naar de stad, en wordt het helemaal interessant. Sokrates is Sokrates, en hij doet wat hij altijd deed: luis in de pels zijn, vragen stellen, dingen in vraag stellen, en mensen vragen doen stellen.
Het is voor iedereen denk ik meteen duidelijk dat Plato’s Republiek een gedachtenexperiment is dat gedoemd is om te mislukken. Alleen al de gedachte dat mannen en vrouwen periodiek zouden trouwen met random andere vrouwen en mannen, en dat alle kinderen meteen afgestaan zouden worden en gezamenlijk opgevoed, is een recept voor miserie. Hetzelfde met de praktijk om jonge mensen voor het leven in te delen in klassen: Plato zegt wel dat ijzer, brons, zilver, en goud allemaal even nodig zijn in de Republiek, maar zoals Simmea bedenkt:
if all the metals were equally valuable, why were they always listed in the same order, with gold in best and final place?
En toch doen ze doen hun best, de Meesters en de kinderen. Door aan te passen waar ze denken aan te moeten passen, zoveel mogelijk in de geest van Plato. En door in dialoog te blijven gaan en te discussiëren, en iedereen leert bij en iedereen groeit en blijft streven naar beter worden en naar arete.
Dit is absoluut geen boek voor iedereen, maar het was wel een boek voor mij. Ik vond het geen moment saai, en meestal ongemeen boeiend.
Oh, en het eindigt ook op een enorme cliffhanger!
